در عصری که تغییرات اقلیمی مرزهای جغرافیایی را درنوردیده و امنیت حیاتی ملت‌ها را نشانه رفته است، همگرایی جامعه جهانی برای یافتن راهکارهای عملیاتی بیش از هر زمان دیگری ضروری به نظر می‌رسد. در همین راستا، کنگره و نمایشگاه آب و توسعه IWA 2025 که در بانکوک تایلند برگزار شد، به نقطه کانونی برای تبادل دانش میان متخصصین حوزه آب، سیاست‌گذاران و پژوهشگران تبدیل گردید. این رویداد با محوریت «آب، بهداشت و نوآوری: مسیرهایی به سوی پیشرفت و آینده‌ای تاب‌آور» تلاش کرد تا پاسخی درخور برای چالش‌های کشورهای با درآمد کم و متوسط (LMICs) بیابد؛ کشورهایی که اغلب قربانیان اصلی بحران آب و تنش‌های اقلیمی هستند. این گزارش تحلیلی که توسط تیم مرکز بینش آب ایران تهیه شده است، ضمن واکاوی دقیق وقایع این رویداد، تلاش می‌کند تا با نگاهی استراتژیک، پیامدهای آن را برای مدیریت منابع آب در فلات ایران بررسی کند.

نکات کلیدی 

• پیشرفت شکننده در آسیا: طبق گزارش جدید بانک توسعه آسیایی، ۲.۷ میلیارد نفر از ناامنی شدید آبی رهایی یافته‌اند، اما این دستاورد با تهدیدات محیط‌زیستی و مالی روبروست.
• تقدیر از پیشگامان: جوایز IWA 2025 بر نوآوری در تحقیقات و پیاده‌سازی عملی سیستم‌های بهداشتی در هند، آفریقای جنوبی و آمریکا متمرکز بود.
• هم‌بست آب و حکمرانی: نشست‌های سطح بالا بر لزوم یکپارچگی حکمرانی آب و ایجاد زیرساخت‌های تاب‌آور در برابر تغییرات اقلیمی تأکید کردند.
• نقش حیاتی رگولاتوری: اهمیت نهادهای تنظیم‌گر مستقل برای تضمین خدمات پایدار و شفافیت مالی به عنوان یک رکن اساسی برجسته شد.

همگرایی جهانی در بانکوک: تمرکز بر تاب‌آوری و فناوری‌های نوین

کنگره و نمایشگاه جهانی آب و توسعه در سال ۲۰۲۵، با همکاری مشترک مؤسسه فناوری آسیا (AIT) و انجمن بین‌المللی آب (IWA)، بستری را فراهم آورد که در آن طیف وسیعی از بازیگران کلیدی، از پژوهشگران دانشگاهی تا مقامات عالی‌رتبه دولتی، گردهم آمدند. هدف غایی این گردهمایی، تسریع در ارائه راهکارهایی بود که بتواند کلاف سردرگم مشکلات آب و فاضلاب را در کشورهای در حال توسعه باز کند. برنامه گسترده این رویداد شامل نشست‌های تخصصی متعددی از جمله «اجلاس سطح بالا» و «مجمع رهبران تأسیسات آب» بود که در کنار بیش از ۱۰۰ نشست فنی و کارگاه آموزشی برگزار شد تا آخرین دستاوردهای فناوری آب را به اشتراک بگذارند.

به گزارش Water Online، در مراسم افتتاحیه که روز دوشنبه ۸ دسامبر برگزار شد، تأکید ویژه‌ای بر نقش نوآوری و همکاری‌های بین‌المللی صورت گرفت. پروفسور «تامارات کوتاتپ»، رئیس کنگره و استاد مؤسسه فناوری آسیا، در سخنان خود اشاره کرد که میزبانی تایلند فرصتی طلایی است تا تخصص‌های جهانی با تجربیات بومی منطقه‌ای پیوند بخورد. این رویکرد نشان‌دهنده تغییر پارادایم در مدیریت منابع آب است؛ جایی که دانش بومی و فناوری‌های پیشرفته جهانی باید برای خلق راه‌حل‌های پایدار با یکدیگر ادغام شوند.

گزارش بانک توسعه آسیایی: هشداری برای آینده امنیت آبی

یکی از محوری‌ترین بخش‌های این رویداد، رونمایی از نسخه ۲۰۲۵ گزارش استراتژیک «چشم‌انداز توسعه آب آسیا» (Asian Water Development Outlook) توسط بانک توسعه آسیایی (ADB) بود. این گزارش حاوی آماری خیره‌کننده و در عین حال هشدارآمیز بود: بیش از ۶۰ درصد از جمعیت آسیا و اقیانوسیه (حدود ۲.۷ میلیارد نفر) در ۱۲ سال گذشته از ناامنی شدید آبی خارج شده‌اند. این آمار نشان‌دهنده موفقیت سیاست‌های توسعه‌ای و سرمایه‌گذاری‌های زیرساختی در دهه گذشته است که توانسته جان میلیون‌ها نفر را از خطرات ناشی از آلودگی و کمبود آب نجات دهد.

با این حال، کارشناسان ADB هشدار دادند که این دستاوردهای سخت به دست آمده، اکنون با خطرات جدی و قریب‌الوقوعی مواجه هستند. شتاب گرفتن زوال محیط‌زیستی، آلودگی منابع و وجود یک شکاف عظیم در تأمین مالی پروژه‌های آبی، می‌تواند این پیشرفت‌ها را معکوس کند. این بخش از گزارش برای کشورهایی که با خشکسالی و محدودیت‌های شدید مالی دست‌وجنجه نرم می‌کنند، پیامی روشن دارد: بدون سرمایه‌گذاری پایدار و حفاظت از اکوسیستم‌ها، امنیت آبی شکننده و ناپایدار خواهد بود. 

پیشگامان عرصه دانش و عمل: جوایز توسعه آب IWA

بخش دیگری از مراسم افتتاحیه به اهدای جوایز توسعه آب IWA 2025 اختصاص داشت که نمادی از اهمیت تلفیق علم و عمل در حل بحران‌های آبی است. در بخش پژوهش، جایزه معتبر به پروفسور «ایوان توماس» از دانشگاه کلرادو بولدر اهدا شد که تحقیقات او سهم بسزایی در درک دینامیک‌های منابع آب و پایش هوشمند داشته است. در بخش عملیاتی و اجرایی نیز، پروفسور «میرا مهتا» از دانشگاه CEPT هند و «جی باگوان» از کمیسیون تحقیقات آب آفریقای جنوبی به طور مشترک مورد تقدیر قرار گرفتند.

این جوایز صرفاً یک تشریفات نمادین نیستند، بلکه جهت‌گیری‌های آینده صنعت آب را ترسیم می‌کنند. کارهای «جی باگوان» در زمینه گزینه‌های جایگزین برای سیستم‌های بهداشتی (Alternative Sanitation) و سخنرانی کلیدی او در این زمینه، بر لزوم عبور از سیستم‌های فاضلاب سنتی، متمرکز و پرهزینه تأکید داشت. همچنین سخنرانی‌های دیگر نظیر ارائه «روشن شرستا» از بنیاد گیتس در مورد بهداشت فراگیر و «پروفسور مین یانگ» در خصوص همکاری‌های چین و سریلانکا در مسائل بهداشتی آب، نشان داد که نوآوری در مدل‌های همکاری و فناوری، کلید حل مشکلات در جوامع کم‌درآمد است.

حکمرانی و تنظیم‌گری: ارکان پایداری خدمات

روز دوم کنگره شاهد برگزاری «اجلاس سطح بالا در مورد امنیت و تاب‌آوری آب» بود که رهبران دولت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی را برای اقدامی مشترک گرد هم آورد. «هامانت کاسان»، رئیس IWA، با اشاره به تم اصلی کنفرانس بیان کرد که فشارهای ناشی از تغییر اقلیم، رشد جمعیت و شهرنشینی، نیازمند بازنگری بنیادین در نحوه مدیریت آب است. اما نکته قابل تأمل و کلیدی در این نشست‌ها، تمرکز ویژه بر نقش «رگولاتورها» یا تنظیم‌گران بود.

خانم «ایوون ماگاوا»، مدیر اجرایی انجمن تنظیم‌گران ESAWAS، در سخنرانی کلیدی خود بر نقش محوری رگولاتورها در تضمین خدمات متعادل، پاسخگو و مؤثر تأکید کرد. این مبحث برای کشورهایی که ساختار دولتی یکپارچه و گاهاً ناکارآمد در بخش آب دارند، بسیار حائز اهمیت است. جداسازی نقش‌های سیاست‌گذاری، اجرا و تنظیم‌گری می‌تواند به شفافیت بیشتر، قیمت‌گذاری عادلانه و جذب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی کمک شایانی کند. همچنین نخست‌وزیر ایالت ساراواک مالزی در سخنرانی خود چشم‌اندازی از هم‌بست آب، انرژی و پایداری ارائه داد که الگویی مدرن برای مدیریت یکپارچه منابع محسوب می‌شود. 

تحلیل اختصاصی تیم Water Insight Hub – مرکز بینش آب ایران

تیم تحلیلی و استراتژی مرکز بینش آب ایران با بررسی دقیق محورهای کنگره ۲۰۲۵ بانکوک، معتقد است که پیام‌های این رویداد برای ایران که در کمربند خشک جهانی قرار دارد و با تنش‌های فزاینده آبی روبروست، بسیار حیاتی و راهگشا است. تحلیل ما بر اساس مدل سه‌لایه (فیزیکی، نهادی و رفتاری) نشان می‌دهد که چالش‌های ایران شباهت‌های ساختاری بسیاری با مسائل مطرح شده در این کنگره دارد، اما نیازمند بومی‌سازی جسورانه راهکارهاست. ایران در لایه فیزیکی با پدیده‌ای که می‌توان آن را «ورشکستگی آبی» نامید مواجه است؛ وضعیتی که مصارف از منابع پیشی گرفته است.

در لایه مدیریت منابع آب و زیرساخت‌ها، گزارش ADB در مورد خطر بازگشت ناامنی آبی به دلیل زوال محیط‌زیستی، دقیقاً آینه تمام‌نمای وضعیت تالاب‌ها و سفره‌های زیرزمینی ایران است. تأکید کنگره بر «سیستم‌های بهداشتی جایگزین» و فناوری آب غیرمتمرکز (که توسط جی باگوان مطرح شد)، هشداری جدی برای سیاست‌گذاران ایرانی است که همچنان بر توسعه شبکه‌های فاضلاب متمرکز و گران‌قیمت اصرار دارند. در مناطق روستایی و حاشیه‌نشین ایران، استفاده از سامانه‌های تصفیه در محل و بازچرخانی آنی پساب، می‌تواند راهکاری بسیار اقتصادی‌تر و پایدارتر از انتقال آب بین‌حوضه‌ای یا احداث تصفیه‌خانه‌های بتنی غول‌پیکر باشد. متخصصین حوزه آب در ایران باید پارادایم فکری خود را از «تأمین آب جدید» (Supply-side management) به «بازیافت و بهره‌وری» تغییر دهند.

در لایه نهادی و حکمرانی آب، سخنرانی‌های مربوط به نقش رگولاتوری (تنظیم‌گری) مستقل، دقیقاً پاشنه آشیل مدیریت آب در ایران را هدف قرار می‌دهد. در ساختار فعلی ایران، وزارت نیرو همزمان نقش سیاست‌گذار، مجری و ناظر را ایفا می‌کند. این تعارض منافع ذاتی، مانع از شکل‌گیری یک اقتصاد آب پویا و شفاف شده است. همان‌طور که در بانکوک مطرح شد، ایجاد نهادهای تنظیم‌گر مستقل می‌تواند به شفافیت قیمت‌گذاری واقعی آب و کاهش شکاف تأمین مالی (Financing Gap) کمک کند. بدون اصلاح ساختار تعرفه‌ای و ایجاد اطمینان حقوقی برای سرمایه‌گذار، صحبت از جذب سرمایه بخش خصوصی و توسعه فناوری توسط استارتاپ‌ها در حد شعار باقی خواهد ماند.

در نهایت، در لایه رفتاری و اجتماعی، مفهوم «تاب‌آوری» که تم اصلی کنگره بود، تنها با مشارکت فعال جوامع محلی محقق می‌شود. در حالی که ایران دوره‌های متناوب و شدید خشکسالی و ترسالی (سیلاب‌های ناگهانی) را تجربه می‌کند، نوآوری نباید تنها در سخت‌افزار خلاصه شود. نوآوری‌های اجتماعی و ابزارهای دیجیتال برای تغییر رفتار مصرف‌کننده (مشابه آنچه در پروژه‌های هوشمندسازی جهانی دیده می‌شود) باید در اولویت قرار گیرد. ما در مرکز بینش آب ایران معتقدیم که ادغام فناوری‌های سنجش از دور و هوش مصنوعی برای پایش دقیق مصارف، در کنار توانمندسازی کشاورزان برای پذیرش الگوی کشت سازگار، تنها راه عبور از گردنه بحرانی دهه پیش‌رو است.

«موضوع ما برای سال ۲۰۲۵ – آب، بهداشت و نوآوری – بازتاب‌دهنده هم فوریت و هم فرصت زمانه ماست… از طریق نوآوری، همکاری و رهبری، ما می‌توانیم نحوه مدیریت آب و بهداشت را بازطراحی کنیم.»
— هامانت کاسان، رئیس انجمن بین‌المللی آب (IWA)