مدارس فصلی آب و محیط زیست؛ فرصتی ارزشمند برای تربیت متخصصین حوزه آب
در آستانه زمستان 1404، چالشهای پیچیده و چندبعدی در عرصه هیدرولوژی و محیطزیست، بازنگری در شیوههای سنتی آموزش را به یک ضرورت ملی تبدیل کرده است. مدیریت منابع آب ایران اکنون بیش از هر زمان دیگری به متخصصانی نیاز دارد که فراتر از تئوریهای دانشگاهی، با واقعیتهای اجرایی و میدانی آشنا باشند. بحران آب در ایران تنها یک پدیده اقلیمی نیست، بلکه پیامد مستقیم شکاف میان دانش تخصصی و تصمیمسازیهای کلان است. در این راستا، برگزاری مدارس فصلی به عنوان یک رویکرد نوین آموزشی، تلاش میکند با تمرکز بر نوآوری و فناوری، نسلی تازه از متخصصین حوزه آب را تربیت کند که توانایی مواجهه با پیچیدگیهای حکمرانی آب و تخصیص آب را داشته باشند. این گزارش توسط مرکز بینش آب ایران تهیه شده است تا مروری بر برنامه این مدارس در زمستان 1404 داشته باشد.
نکات کلیدی
- آغاز جنبش مدارس فصلی از سال 1394 و تکامل آن به عنوان یک ابزار استراتژیک در سال 1404.
- تمرکز ویژه بر چهار حوزه: مدیریت آبهای زیرزمینی، کنترل سیلاب، حکمرانی آب و تخصیص آب.
- نقش فناوری آب و نوآوری در ارتقای بهرهوری فیزیکی و نهادی منابع آب کشور.
- الگوبرداری از مدلهای موفق جهانی مانند موسسه IHE Delft برای کاربردیسازی علوم آب.
تاریخچه و ضرورت شکلگیری مدارس فصلی آب در ایران
ریشههای شکلگیری مدارس فصلی در ایران با هدف پر کردن خلاء میان آموزش عالی و نیازهای بخش صنعت و مدیریت از اواسط دهه 90 خورشیدی به طور جدی در دستور کار وزارت نیرو و شرکتهای تابعه قرار گرفت. پیش از این، آموزشهای تخصصی عمدتاً محدود به دورههای کوتاه فنی برای کارکنان شاغل بود، اما با تشدید بحران آب، نیاز به درگیر کردن بدنه نخبگانی و دانشجویان تحصیلات تکمیلی احساس شد. در سال 1394، اولین جرقهها با همکاری موسسه تحقیقات آب و دانشگاههای برتر زده شد تا مدیریت منابع آب از حالت سنتی خارج شود.
این مدارس با هدف ایجاد یک پلتفرم پویا برای تبادل نظر میان متخصصین حوزه آب و پژوهشگران جوان طراحی شدهاند تا مفاهیم پیچیدهای نظیر فناوری آب را از متون درسی به پروژههای عملیاتی منتقل کنند. ضرورت این مدارس در سال 1404 زمانی دوچندان میشود که بدانیم بسیاری از چالشهای فعلی، ناشی از عدم درک متقابل میان مهندسان و سیاستگذاران است. مرکز بینش آب ایران با حمایت از این روند، به دنبال ترویج رویکردی جامعنگر است که در آن نوآوری و دانش بومی با هم تلفیق میشوند تا ساختار حکمرانی آب کشور بهبود یابد.
برنامه مدارس زمستانه 1404؛ کانونهای دانش و تجربه
برنامه مدارس زمستانه سال 1404 که توسط شرکتهای آب منطقهای برنامهریزی شده، چهار قطب مهم علمی و اجرایی را هدف قرار داده است. در اولین گام، مدرسه زمستانه حکمرانی آب در شرکت آب منطقهای خراسان رضوی از 15 تا 18 دی ماه 1404 برگزار میشود. این دوره ویژه دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری است و بر یکی از گلوگاههای اصلی یعنی نحوه مدیریت تعارضات و چارچوبهای قانونی تمرکز دارد. همزمان، مدرسه زمستانه تخصیص آب در شرکت آب منطقهای کرمانشاه از 28 تا 30 دی ماه 1404 برگزار خواهد شد که به تحلیل دقیق ترازنامههای آبی میپردازد.
در بخش فنیتر، شرکت آب منطقهای فارس میزبان مدرسه زمستانه مدیریت آبهای زیرزمینی از 30 دی تا 2 بهمن 1404 خواهد بود. با توجه به وضعیت بحرانی سفرههای زیرزمینی، این دوره بر پایش، فرونشست و راهکارهای تعادلبخشی تمرکز دارد. همچنین، مدرسه زمستانه مدیریت سیلاب در شرکت آب منطقهای خراسان شمالی از 4 تا 6 بهمن 1404 برگزار میشود.
تجربیات جهانی؛ درسهایی از موسسه IHE Delft
تجربیات جهانی نشان میدهد که مدارس فصلی، نقشی کلیدی در توسعه پایدار منابع آب ایفا میکنند. یکی از پیشروترین نهادها در این زمینه، موسسه بینالمللی آموزش آب IHE Delft در هلند است. این موسسه با برگزاری دورههای کوتاه مدت تخصصی، بر انتقال دانش به مناطقی که با بحران آب دست و پنجه نرم میکنند، تمرکز دارد. ویژگی بارز این دورهها، آموزش مبتنی بر حل مسئله است؛ رویکردی که در آن شرکتکنندگان مستقیماً بر روی چالشهای واقعی منطقه خود کار میکنند.
در ایران نیز مدارس فصلی در سال 1404 تلاش میکنند با الهام از این الگو، از آموزشهای صرفاً سخنرانیمحور فاصله گرفته و به سمت کارگاههای تحلیل داده حرکت کنند. استفاده از تجربیات جهانی به ما میآموزد که نوآوری در مدیریت منابع آب تنها به معنای خرید تجهیزات نیست، بلکه به معنای تغییر در نحوه نگاه به “ارزش آب” و درگیر کردن ذینفعان در فرآیند تصمیمگیری است. مدارس زمستانه امسال با این دیدگاه طراحی شدهاند تا تخصص فنی را با بینش راهبردی ترکیب کنند.
تحلیل اختصاصی تیم Water Insight Hub – مرکز بینش آب ایران
تیم تحلیلی مرکز بینش آب ایران معتقد است که برگزاری مدارس زمستانه 1404 فراتر از یک رویداد آموزشی، یک گام استراتژیک برای ترمیم پیوند میان علم و اجرا است. تحلیلهای ما نشان میدهد که برای عبور از بحران آب فعلی، ایران به تغییری بنیادین در سه سطح کلیدی نیاز دارد که این مدارس به طور هوشمندانهای آنها را هدف قرار دادهاند.
اولین سطح، اصلاح نگاه به منابع فیزیکی و زیرساختها است. ما سالها بر سازههای سخت تمرکز کردهایم، اما مدارس فصلی امسال بر مدیریت هوشمندانه با استفاده از فناوری آب و نوآوری تاکید دارند. متخصصین حوزه آب باید بیاموزند که چگونه با دادههای موجود، بهرهوری را افزایش دهند. تکرار میکنیم: بهرهوری فیزیکی آب بدون دانش بهروز متخصصین و استفاده از فناوریهای پایش لحظهای، غیرممکن است. مدارس فارس و خراسان شمالی دقیقاً بر همین موضوع یعنی درک رفتار طبیعت و سفرههای زیرزمینی تمرکز کردهاند.
دومین سطح که در تحلیلهای ما همواره بر آن تاکید شده، اصلاح ساختارهای تصمیمگیری و قواعد بازی است. مدرسه حکمرانی آب در خراسان رضوی و تخصیص آب در کرمانشاه، به دنبال تربیت مدیرانی هستند که بدانند مدیریت منابع آب صرفاً یک موضوع مهندسی نیست. حکمرانی آب، هنر مدیریت انسانها و منافع آنها پیرامون یک منبع محدود است. چالش اصلی ما، نبود شفافیت در تخصیص و ضعف در اجرای قوانین است. این مدارس باید به دانشجویان بیاموزند که چگونه میتوان با استفاده از ابزارهای قانونی و نهادی، تعادل را بازگرداند.
سومین و مهمترین سطح، تغییر در رفتار و نگرش متخصصان و جامعه است. ما نیاز به “متخصصین مسئولیتپذیر” داریم. مدارس زمستانه 1404 فرصتی فراهم میکنند تا نخبگان جوان از فضای انتزاعی دانشگاه فاصله بگیرند. نوآوری واقعی زمانی رخ میدهد که تخصص علمی با دغدغهمندی اجتماعی پیوند بخورد. اگر بخواهیم پیامدهای عملی این رویکرد را ترسیم کنیم، باید بگوییم خروجی این مدارس باید کاهش نرخ فرونشست و توزیع عادلانه آب باشد. تیم ما در مرکز بینش آب ایران بر این باور است که تداوم این مدارس، تنها راه نجات از بنبستهای مدیریتی فعلی است. تکرار میکنیم: سرمایهگذاری بر روی نیروی انسانی متخصص، پایدارترین راهکار برای مقابله با بحران آب است.
بحران آب در ایران بیش از آنکه حاصل کمبود بارش باشد، نتیجه فرسودگی مدلهای مدیریتی است؛ مدارس فصلی تلاشی برای نوسازی این مدلها از طریق سرمایه انسانی هستند.
ایمیل رسمی مرکز بینش آب ایران:
