گزارش تحلیلی

در آستانه زمستان 1404، چالش‌های پیچیده و چندبعدی در عرصه هیدرولوژی و محیط‌زیست، بازنگری در شیوه‌های سنتی #آموزش را به یک ضرورت ملی تبدیل کرده است. مدیریت منابع آب ایران اکنون بیش از هر زمان دیگری به متخصصانی نیاز دارد که فراتر از تئوری‌های دانشگاهی، با واقعیت‌های اجرایی و میدانی آشنا باشند. بحران آب در ایران تنها یک پدیده اقلیمی نیست، بلکه پیامد مستقیم شکاف میان دانش تخصصی و تصمیم‌سازی‌های کلان است. در این راستا، برگزاری مدارس فصلی به عنوان یک رویکرد نوین آموزشی، تلاش می‌کند با تمرکز بر نوآوری و فناوری، نسلی تازه از متخصصین حوزه آب را تربیت کند که توانایی مواجهه با پیچیدگی‌های حکمرانی آب و تخصیص آب را داشته باشند. این گزارش توسط مرکز بینش آب ایران تهیه شده است تا مروری مختصر بر برنامه مدارس زمستان 1404 انجام دهد.

ایران در آذرماه ۱۴۰۴ شاهد عبور سه سامانه بارشی بسیار قدرتمند بود که در برخی مناطق، رکوردهای چندساله بارش را جابه‌جا کردند. با این حال، تحلیل‌های فنی متخصصین حوزه آب نشان می‌دهد که نباید در تله «توهم فراوانی» گرفتار شد. مسئله اصلی در مدیریت منابع آب ایران، تنها میزان بارش سالانه نیست، بلکه ناترازی انباشته‌شده در سفره‌های آب زیرزمینی و تغییرات شدید در توزیع مکانی و زمانی بارش‌هاست. این گزارش با نگاهی به آمارهای رسمی و تحلیل‌های کارشناسی، به این پرسش پاسخ می‌دهد که آیا این بارش‌ها نویدبخش یک سال نرمال آبی هستند یا تنها تنفسی کوتاه‌مدت در میانه یک خشکسالی بلندمدت محسوب می‌شوند.

به بهانه انتشار ترجمه کتاب «حکمرانی آب زیرزمینی؛ تحولات و پیشرفت‌ها»، مرکز بینش آب ایران گزارشی تحلیلی از وضعیت ۴۴ ساله آب زیرزمینی کشور منتشر کرد.

با وجود دهه‌ها سیاست‌گذاری متمرکز و اجرای طرح‌هایی چون تعادل‌بخشی، کسری انباشته مخازن از ۵.۲ میلیارد مترمکعب در سال ۱۳۶۱ به بیش از ۱۶۰ میلیارد مترمکعب در سال ۱۴۰۴ رسیده است. این روند نگران‌کننده، گواهی بر شکست مدیریت سنتی و متمرکز است.

خروج از این بحران نیازمند بازنگری بنیادین در رویکرد مدیریت منابع آب و گذار به مدل‌های حکمرانی آب مشارکتی، همراه با به‌کارگیری نوآوری و فناوری‌های نوین است.

آیا فناوری منجی ما خواهد بود یا تنها یک توهم مدیریتی است؟ در آذرماه ۱۴۰۴، آسمان تهران و البرز شاهد ثبت یک رکورد بی‌سابقه بود: انجام ۵ پرواز عملیاتی در یک روز برای #بارورسازی_ابرها. تصاویر عملیات‌های هوایی جذاب است، اما واقعیت علمی روی زمین چیز دیگری می‌گوید.

در حالی که نهادهای اجرایی بر طبل موفقیت #فناوری_آب می‌کوبند، داده‌های مرکز ملی اقلیم نشان می‌دهد که این روش در خوش‌بینانه‌ترین سناریوها تنها ۱۰ تا ۱۵ درصد بر حجم بارش‌ها می‌افزاید. این یعنی دل بستن به تکنولوژی برای ریشه‌کن کردن #خشکسالی عمیق ایران، نوعی خطای استراتژیک است.

تحلیل‌های ما در مرکز بینش آب ایران نشان می‌دهد که سابقه این عملیات‌ها به دهه ۵۰ شمسی بازمی‌گردد، اما وضعیت آبخوان‌ها هر روز بحرانی‌تر شده است. به نظر می‌رسد تمرکز بیش از حد بر مداخله در جو، تبدیل به یک تاکتیک مدیریتی برای پاسخ به فشار افکار عمومی شده است، در حالی که راهکار اصلی در اصلاح #حکمرانی_آب و مدیریت مصرف در کشاورزی و صنعت نهفته است.

تزریق بودجه به آسمان در حالی که شبکه‌های توزیع ما روی زمین فرسوده هستند، یک پارادوکس اقتصادی است. بارورسازی ابرها تنها یک مسکن موقت است برای بیماری که نیاز به جراحی فوری دارد.

ایران اکنون بر لبه پرتگاه «ورشکستگی آبی» ایستاده است، جایی که آمارها از سقوط ۴۳ درصدی ذخایر سدهای تهران و خشکی ۱۹ سد بزرگ خبر می‌دهند، اما در پشت‌پرده این اعداد هولناک، جنگی میان دو روایت «قهر طبیعت» و «خطای مدیریت» در جریان است. در حالی که عده‌ای تمام تقصیر را به گردن تغییر اقلیم و کاهش بارش‌ها می‌اندازند، تحلیل‌های دقیق «مرکز بینش آب ایران» اثبات می‌کند که اقلیم تنها نقش شتاب‌دهنده را داشته و این ساختار معیوب حکمرانی آب، کشاورزی سنتی و سدسازی‌های بی‌رویه است که کشور را در برابر تغییرات خلع سلاح کرده است؛ بنابراین تکیه صرف بر خشکسالی تنها فرار از مسئولیت است و تا زمانی که الگوی مصرف اصلاح نشود، حتی باران هم نجات‌بخش نخواهد بود، پس برای درک عمیق‌تر این بحران و آینده امنیت آبی کشور، گزارش کامل تحلیلی ما را مطالعه کنید.

#بحران_آب #ورشکستگی_آبی #تغییر_اقلیم #مدیریت_منابع_آب